Cognitieve dissonantie (ook wel bekend als het "gedachtenconflict" effect) is een psychologisch fenomeen waarbij mensen tegenstrijdige overtuigingen, attitudes of gedragingen hebben, waardoor ze een gevoel van ongemak en spanning ervaren. Dit kan leiden tot een onbalans in de geest en kan resulteren in het vermijden of veranderen van informatie of gedrag om de dissonantie te verminderen.

Bijvoorbeeld, als iemand rookt en weet dat het slecht is voor de gezondheid, kan hij of zij cognitieve dissonantie ervaren. Om deze dissonantie te verminderen, kan de persoon ervoor kiezen om de informatie over de gezondheidsrisico's van roken te vermijden, zichzelf ervan overtuigen dat het risico niet zo groot is, of stoppen met roken om de discrepantie tussen de rookgewoonten en de kennis over de schadelijke effecten te verminderen.

Cognitieve dissonantie kan ook optreden wanneer iemands gedrag of overtuigingen niet overeenkomen met de verwachtingen van anderen. Bijvoorbeeld, als iemand zijn of haar carrièrekeuze verandert en dit niet goedkeuring van familie of vrienden krijgt, kan dit leiden tot cognitieve dissonantie. Om deze dissonantie te verminderen, kan de persoon zijn of haar carrièrekeuze verdedigen, of ervoor kiezen om terug te gaan naar de oude carrièrekeuze om de spanning te verminderen.

Om cognitieve dissonantie te verminderen, kan men proberen om de discrepantie te verminderen door de overtuigingen en gedragingen te veranderen of door de informatie die de dissonantie veroorzaakt, te vermijden. Het kan ook helpen om de verschillende overtuigingen en gedragingen te herzien en te beoordelen en te beslissen welke het meest belangrijk en zinvol zijn.